Begin juli 2020 berichtten Trouw en RTL Nieuws over het ‘project 1043’, waaruit bleek dat de Belastingdienst tienduizenden mensen als fraudeur bestempelt (tegenwoordige tijd!) op basis van profilering en ‘vermoedens van fraude’. Dus niet alleen bij kinderopvangtoeslagen, maar ook bij de inkomstenbelasting moeten burgers zelf maar aantonen dat ze geen fraude hebben gepleegd.
Broedplaats voor wat?
Op 12 juli 2020 verscheen een opinieartikel in Computable van René Veldwijk, die de meer dan terechte vraag opwerpt in hoeverre de ict-systemen van de Belastingdienst hier een kwalijke rol spelen. In 2017 is door Computable en door Zembla aandacht besteed aan de praktijken van de zogenaamde Broedkamer, de in opspraak geraakte data-analyse afdeling (DF&A) van de Belastingdienst. Volgens Zembla was Eric Wiebes, toenmalig staatssecretaris, de drijvende kracht achter deze ontwikkelingen. Eerder in datzelfde jaar 2017 werd Chief analytics officer Cyprian Smits nog uitgeroepen tot Innovator of the Year’, Computable schetste de Belastingdienst toen nog als broedplaats voor jong IT-talent. Dat gebeurde overigens door Accenture, het Amerikaanse it-bedrijf dat door de Belastingdienst in deze jaren werd ingehuurd. Typisch een gevalletje van de slager die zijn eigen vlees een prijs toekent. De Auditdienst van het Rijk constateerde in deze periode dat de datasecurity rondom de data-analyse afdeling niet op orde was.
De ict-systemen van de Belastingdienst bevatten niet alleen de gegevens uit de blauwe enveloppen. “Uit betrouwbare bron weet ik dat de afdeling DF&A ook data verzamelt uit andere bronnen dan de reguliere overheids-databronnen waarover de Belastingdienst beschikt.”, aldus René Veldwijk in zijn opiniestuk. Waarschijnlijk gaat het dus ook “locatie- en verplaatsingsgegevens zoals snelwegcamera’s, parkeer en vlieginformatie of over andere vormen van gedragsinformatie (energieverbruik, telefoongegevens).”
Fanatieke fraudejacht
Zorgwekkend was al, dat in 2017 de berichtgeving in Computable en Zembla weinig (politieke) ophef veroorzaakte. Ook nu lijkt de discussie over de belastingdienst zich te verengen naar wat ambtenaren die wat te fanatiek op fraudejacht gingen. Ook door de journalistiek wordt er niet doorgepakt. Terwijl het een belangrijke vraag is, wat de rol is van de onderliggende systemen. Op basis van welke gegevens treedt deze overheidsinstelling burgers met wantrouwen tegemoet? Wordt er gebruik gemaakt van AI-software die op basis van patronen burgers beschuldigd van fraude? Indien ja, dan lijkt me dit niet alleen een duidelijk geval van overtreding van de AVG, maar ook een onrechtmatige daad. Dat dit niet bekend is, is nog wel het grootste zorgenpunt.
Inmiddels is wat betreft de kwestie rondom de kinderopvangtoeslagen duidelijk geworden dat de Belastingdienst de AVG heeft geschonden (bericht 17 juli 2020), o.a. door registratie van dubbele nationaliteit, hetgeen verboden is omdat er alleen maar gecheckt hoeft te worden of iemand de Nederlandse nationaliteit heeft.
Belastingdienst als datagraaier
In een wereld waarin de Big 5 Techbedrijven op het internet domineren, is het onverteerbaar dat de Belastingdienst, een van de belangrijkste overheidsinstanties, zich gedraagt als een stiekeme datagraaier en vervolgens misbruik daarvan maakt door gewone burgers te criminaliseren. Oh? Is deze beschuldiging ongegrond? Nou, koekje van eigen deeg, toon dat maar eens aan, dan.
Het kalf zit al in de put
Bericht van 13 oktober 2020: de Belastingdienst is per direct een campagne gestart om het bewustzijn van het personeel over de AVG te vergroten. De staatssecretarissen Vijlbrief en Van Huffelen (Financiën) nemen extra maatregelen om te voorkomen dat burgers en bedrijven de dupe worden van onjuist gegevensbeheer bij de Belastingdienst. “Het is van groot belang dat in dit onderzoek alle informatie over het gebruik van nationaliteit naar boven komt. Als blijkt dat een verwerking niet voldoet aan deze vereisten, dan nemen we uiteraard passende maatregelen.” aldus de formulering in de begeleidende brief aan de Tweede Kamer. Daarmee wordt gerefereerd aan de kinderopvangtoeslagen affaire, waarbij registratie van de dubbele nationaliteit enorm stigmatiserend heeft gewerkt omdat juist deze groep mensen onterecht als fraudeur werden aangemerkt. Aanleiding voor de maatregelen is een onderzoek naar een fraudebestrijdingssysteem van de Belastingdienst, de Fraude Signalering Voorziening (FSV), waar het nodige mis mee blijkt te zijn. “De bevindingen uit het onderzoek waren ernstig. Er wordt niet voldaan aan wettelijke vereisten, waaronder de Algemene verordening gegevens (AVG) en noodzakelijke waarborgen rond risico-selectieprocessen en behandeling van fraudesignalen zijn onvoldoende”, zo stellen de staatssecretarissen. Beter laat dan nooit, al is het treurigheid ten top.
Update 2 februari 2021: De Belastingdienst heeft nog vier jaar nodig om aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) te voldoen, zo heeft staatssecretaris Vijlbrief van Financiën laten weten tijdens een debat over de fraudeopsporing door de Belastingdienst. Kamerlid Omtzigt is razend: “Ben ik gewoon jarenlang hier met alle AVG-vragen een beetje voor het lapje gehouden. Dat we nu gaan beginnen om te kijken of de Belastingdienst aan de AVG voldoet?” De AVG is op 25 mei 2016 (!) in werking getreden, vanaf 25 mei 2018 zou er gehandhaafd gaan worden. Ze zijn dus nu al meer dan 4 jaar te laat en daar komen dus nog 4 jaar bij, voordat één van de belangrijkste overheidsinstanties in dit land zich aan de wet gaat houden. Het is dat we geen republiek zijn, maar bananas is het wel.
